Dames en heren, ik ben zeer verheugd u te mogen verwelkomen in de Kroningszaal van ons stadhuis en heet u van harte welkom bij de uitreiking van de Internationale Karelsprijs van Aken 2022 aan de Wit-Russische burgerrechtenactivisten, de gevangengenomen Maria Kalesnikava, die vandaag wordt vertegenwoordigd door haar zus Tatsiana Khomich, Svetlana Tikhanovskaya en Veronica Tsepkalo. We zijn zeer vereerd dat minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock bij ons is in Aken en de lovende toespraak zal houden voor onze prijswinnaars. We verwelkomen de Voorzitter van het Europees Parlement, Hare Excellentie, mevrouw Roberta Metsola, en de Voorzitter van de Duitse Bondsdag, mevrouw Bärbel Bas. We verwelkomen de voorzitter van het parlement van Noordrijn-Westfalen, de heer André Kuper.
We heten de voormalige laureaat, Dr. Dalia Grybauskaitė, en de voormalige laureaten Martin Schulz en Timothy Garton Ash van harte welkom.
We verwelkomen de vertegenwoordigers van het corps diplomatique, waaronder de ambassadeurs van de Franse Republiek, de Republiek Kroatië, de Republiek Malta, de Italiaanse Republiek, de Republiek Litouwen en de Duitse ambassadeur in Wit-Rusland.
Ook de vele vertegenwoordigers van de Europese Unie en de Europese instellingen heten we van harte welkom.
We verwelkomen de voorzitter van het parlement van de Duitstalige Gemeenschap van België, de heer Karl-Heinz Lambertz, evenals de leden van het Europees Parlement, de Bondsdag en de Landtag.
We zijn verheugd om de vertegenwoordigers van de kerken en religieuze gemeenschappen te verwelkomen, waaronder de voorzitter van de Centrale Raad van de Joden in Duitsland, Dr Josef Schuster, en bisschop Dieser.
Ook heten wij u, oud-minister-president Jürgen Rüttgers en oud-minister-president Armin Laschet, minister Holthoff-Pförtner en minister Pfeiffer-Poensgen van onze deelstaatregering, van harte welkom.
Toen de Raad van Bestuur van het Genootschap voor de toekenning van de Internationale Karelsprijs afgelopen herfst besloot deze drie markante persoonlijkheden te eren, zag de wereld er nog anders uit .... Toen al stonden we voor enorme uitdagingen - of het nu ging om de pandemie, die nog steeds niet overwonnen is, de dreigende aanpak van de klimaatverandering of de meningsverschillen binnen de Europese statengemeenschap over haar toekomstige koers ...
Door de Internationale Karelsprijs 2020/2021 toe te kennen aan Klaus Iohannis, een "bemiddelaar en bruggenbouwer tussen de West- en Oost-Europese samenlevingen", werd een belangrijk signaal afgegeven: Om het gevaarlijke afglijden naar nationaal denken te voorkomen - om te dienen als een verenigde stem en rolmodel in een steeds meer verdeelde wereld - maar ook om de Europese gedachte te behouden, die de afgelopen decennia allerlei crises, tegenslagen en geschillen heeft overleefd.
En het is precies dit idee - het behoud van de Europese gedachte - dat centraal staat bij de prijsuitreiking van dit jaar, die ook een keerpunt betekent voor de Internationale Karelsprijs zelf.
Voor het eerst in haar geschiedenis is een Europese volksbeweging die zich verzet tegen een autocratisch systeem geëerd. Met de moedige en politieke beslissing om de Wit-Russische oppositie te eren, grijpt de Raad van Bestuur in en kiest duidelijk partij: voor een Europa van vrijheid en democratie. In de proclamatie van 1949 staat:
"Aangezien de vooruitgang van de mensheid altijd te danken is geweest aan individuele geniale persoonlijkheden die zich, ondanks alle tegenwerking, volledig aan hun ideeën hebben gewijd, moet het nuttig en heilzaam zijn om deze mannen als rolmodel aan te wijzen en op te roepen hun ideeën te imiteren en te verwezenlijken."
Het is dan ook zeker in de geest van de grondleggers dat de Internationale Karelsprijs vooral een teken van solidariteit en steun moet zijn voor Maria Kalesnikava, Svetlana Tikhanovskaya en Veronica Tsepkalo en hun werk.
Want deze drie vrouwen komen, samen met talloze anderen in Wit-Rusland, "ondanks alle tegenstand" op voor "wat de kern is van het Europese project: mensenrechten, vrede en vrijheid, de rechtsstaat, democratie en solidariteit."
Zoals de toelichting verder vermeldt, is de prijs ook bedoeld om "een signaal af te geven aan een vermoeide Europese samenleving om opnieuw met overtuiging en kracht op te komen voor de Europese waarden waarvoor door de eeuwen heen is gestreden en die nu worden bedreigd door de wereldwijde strijd om winst en suprematie, maar ook door de onverschilligheid van veel burgers zelf."
De Karelsprijs is een eerbetoon aan haar moedige inzet voor het overwinnen van de dictatuur en voor een democratisch ontwaken in Wit-Rusland ...
Tegelijkertijd is het een herinnering, een oproep, een waarschuwing - voor ons allemaal. Een herinnering aan wat we al hebben bereikt in Europa.
Een oproep om onze gemeenschappelijke waarden in gedachten te houden en ervoor op te komen. Een herinnering om waakzaam te zijn en te vechten voor vrijheid en democratie ... En om niet te berusten in de status quo.
Want als we eerlijk zijn tegen onszelf, is dat precies wat we hebben gedaan. Na meer dan 75 jaar waarin we in vrede hebben kunnen leven in een steeds vrijer, steeds opener Europa, waarin ontberingen gestaag zijn afgenomen en de welvaart in gelijke mate is toegenomen - kortom, waarin "alles steeds beter is geworden" - is dit waarschijnlijk maar al te menselijk. Ons niet bewust zijn van de vrijheden en privileges die we elke dag genieten.
Ons niet afvragen hoe we eigenlijk willen samenleven - of dat nu in de stad is, in het land, in Europa of uiteindelijk in de hele wereld.
Je zou kunnen zeggen dat toen de Raad van Bestuur afgelopen herfst deze vooruitziende en juiste beslissing nam, de meeste mensen in Europa er gewoon helemaal niet over na hoefden te denken. Omdat het hun dagelijks leven niet beïnvloedde. Omdat er, zoals aan het begin gezegd, genoeg andere uitdagingen waren om te overwinnen.
Maar vooral omdat er geen echte bedreiging was voor het leven zoals wij dat kennen.
De brute Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne heeft dat allemaal plotseling veranderd. Terwijl wij in West-Europa ons in een vals gevoel van veiligheid waanden, waren de sensoren van de mensen in Oost-Europa al veel eerder gealarmeerd. Vandaag is er oorlog in Europa. Democratie is geen vanzelfsprekendheid, maar moet elke dag bevochten en verdedigd worden.
In autocratische staten vormt het maatschappelijk middenveld een belangrijk tegenwicht: we willen de prijs van vandaag graag opdragen aan de moedige krachten die opstaan tegen willekeur, onderdrukking en mensenrechtenschendingen en die onze mogelijkheden voor dit moment gebruiken om zich in de internationale publieke belangstelling te profileren.
Maria Kalesnikava, Svetlana Tikhanovskaya en Veronica Tsepkalo zijn een licht in donkere tijden. Hun gezichten en namen staan voor ontelbare mensen die vechten voor hun waarden, hun leven en hun toekomst in vele landen over de hele wereld, zelfs op dit moment, en die het slachtoffer zijn van onvoorstelbare repressie door de staat.
Deze mensen hebben onze steun nodig.
Meer dan ooit. Sinds de Tweede Wereldoorlog en vooral na het einde van de Koude Oorlog hebben we een triomf van de democratie gezien. Toch zien we momenteel een nieuwe opkomst van autocratische systemen in de wereld.
Elke dag worden we er op schokkende wijze aan herinnerd dat er krachten in deze wereld zijn die onze waarden niet delen. In plaats van democratie, vrijheid en de rechtsstaat vertrouwen ze op despotisme, onderdrukking en schending van fundamentele mensenrechten. Ze zijn zelfs bereid om een land aan te vallen zonder enige wettelijke basis - alleen maar omdat de bevolking heeft besloten om een andere, onafhankelijke, zelfbepaalde weg in te slaan.
Daarmee uiten ze ook een schaamteloze bedreiging aan het adres van iedereen die een vergelijkbare weg als Oekraïne wil volgen.
We moeten ons allemaal realiseren dat deze oorlog over veel meer gaat dan een geschil tussen twee staten.
Wat er op dit moment in Oekraïne en dus in de onmiddellijke nabijheid van de Europese Unie - vlak voor onze deur - gebeurt en ondraaglijk lijden voor de mensen met zich meebrengt, is een zeer reële bedreiging voor het leven zoals wij dat kennen.
Niets minder dan de vrijheid van ons allemaal wordt hier aangevallen.
De democratische beweging in Wit-Rusland wordt massaal onderdrukt. Vooraanstaande figuren hebben lange gevangenisstraffen gekregen. Anderen hadden geen andere keuze dan in ballingschap te gaan. En toch zijn Maria Kalesnikava, Svetlana Tikhanovskaya en Veronica Tsepkalo erin geslaagd om de oppositie te verenigen en de machthebbers uit te dagen. Alexander Loekasjenko kon aan de macht blijven door geweld en onderdrukking. Deze keer ... nog steeds.
Maar uiteindelijk zullen democratie, vrijheid en zelfbeschikking zegevieren.
We leren van Wit-Rusland: als we onze democratische verworvenheden willen behouden, moet ieder van ons bereid zijn ervoor te vechten.
In de media zien we elke dag beelden die angstaanjagend veel lijken op die van het verwoeste Europa na de Tweede Wereldoorlog. Er staat oorlog voor onze deur.
Deze oorlog maakt ons allemaal onrustig en creëert een gevoel van machteloosheid, berusting - en grote bezorgdheid. Voor ons allemaal.
Ook ik maak me grote zorgen over de toekomst van ons land, onze kinderen, onze kleinkinderen.
Maar ik heb ook veel vertrouwen.
Vertrouwen in ons, de mensen en regeringen van Europa en onze bereidheid, die sinds de Tweede Wereldoorlog al vele malen bewezen is, om ondanks al onze verschillen samen oplossingen te vinden en op te komen voor de Europese gedachte.
We kunnen het.
Dat bewijzen we niet alleen hier en nu in Aken.
Het zijn de mensen hier ter plekke die Europa elke dag beleven. Het zijn juist deze mensen die, zelfs in de huidige situatie, laten zien waar Europa om draait, zowel op kleine als op grote schaal. De buitengewone bereidheid om te helpen bij de opvang van mensen die bescherming zoeken uit Oekraïne, de solidariteit die overal wordt getoond en de Europeanen die samenkomen, geven mij het vertrouwen dat we ook de uitdagingen die "op grote schaal" voor ons liggen de baas zullen worden.
Deze vorm van "Europa beleven" geeft ons hoop in deze tijd. Misschien moeten we ons weer meer bewust worden van hoe een gemeenschappelijk en voortdurend gereorganiseerd idee het continent dat we nu kennen in de loop van de geschiedenis heeft laten groeien van een continent dat verdeeld was in ontelbare individuele belangen.
Steeds meer jonge mensen lijken zich hiervan bewust te zijn en raken actief en moedig betrokken bij politieke processen. Dit is niet altijd een gemakkelijke weg, zoals we allemaal weten. Ze zien al lang in dat democratische systemen bedreigd worden, dat het denken in natiestaten terugkeert en dat winstgerichte economische groei en klimaatverandering hun toekomst bedreigen.
Ze raken betrokken uit absolute overtuiging. Omdat ze beseffen dat het de moeite waard is, dat ze niet machteloos zijn - en omdat ze actief vorm willen geven aan hun toekomst.
Dat geeft mij ook hoop. Naast het indrukwekkende "levende Europa" van de burgers en de inzet van de jongeren, zijn het vooral onze prijswinnaars van vandaag, Maria Kalesnikava, Svetlana Tikhanovskaya en Veronica Tsepkalo, die ons opnieuw op een heel andere manier hebben laten zien wat ieder van ons kan doen.
We kunnen van hen leren. Ze zijn een sterk rolmodel voor ons.
Voordat ze helden van onze tijd en van de politieke strijd werden, waren de drie huidige leiders van de democratische Wit-Russische oppositie "gewone burgers". Ze raakten betrokken omdat ze gaven om iets dat we allemaal met hen delen: Het verlangen naar een leven in vrijheid.
Dit verlangen was zo sterk dat ze "met hun vastberaden en onverschrokken inzet ... een belangrijk rolmodel zijn geworden voor de democratische vrijheidsstrijd, niet alleen voor honderdduizenden landgenoten, maar ook ver buiten de Wit-Russische grens", zoals het citaat stelt. "Hun boodschappen zijn roerend, hun offers ongekend. Ze zijn een signaal aan onze eigen Wit-Russische samenleving om hun lot in eigen handen te nemen."
In deze geest wil ik ons allemaal aanmoedigen om ons lot weer sterker in eigen handen te nemen.
We hebben op dit moment persoonlijkheden als Maria Kalesnikava, Svetlana Tikhanovskaya en Veronica Tsepkalo nodig - als rolmodellen, als lichtende voorbeelden die we kunnen volgen.
En zo kunnen we, ondanks alle gruwel en terreur die we op dit moment ervaren, ook hoop putten. De oorlog heeft ook geleid tot een nieuw niveau van volwassenheid in Europa. We zijn niet alleen een economische gemeenschap, we zijn een echte waardengemeenschap.
Na de aanval op Oekraïne wapperden er Oekraïense vlaggen in gemeentehuizen in heel Europa en verzamelden burgers zich in grote vredesdemonstraties.
De Europese gedachte wordt geleefd door de mensen.
Het is onze plicht en verantwoordelijkheid - vooral tegenover toekomstige generaties - om de beslissing over hoe we willen leven niet aan iemand anders over te laten.
Het ligt in onze handen.
Hartelijk dank!
Opname van de prijsuitreiking (WDR-Mediathek)
18.11.2022